Kunstenaar Chun-Yao Lin pakte zijn koffer en vloog naar Indonesië. Niet voor vakantie, maar voor onderzoek. Het K.F. Hein Fonds gaf hem een beurs om te reizen en nieuwe inspiratie op te doen. Zijn missie was duidelijk: begrijpen wat er overbleef van de tijd dat Nederland plantages had op Java.

Van suikerriet naar landconflict

Chun-Yao begon zijn zoektocht in Banyuwangi, een gebied waar ooit suikerriet groeide op Nederlandse plantages. Maar al snel merkte hij dat het verhaal groter was dan alleen landbouw. Lokale kunstenaars en organisaties wezen hem de weg naar andere plekken. Zo kwam hij terecht in Jember en het oude centrum van Surabaya.
 
In Surabaya wandelde hij door de haven uit de koloniale tijd. Samen met het C2O Library team - een lokale organisatie die zich bezighoudt met geschiedenis en cultuur - zag hij oude pakhuizen en buurten. Deze gebouwen vertellen nog altijd het verhaal van de Nederlandse koloniale tijd. Sommige hebben een nieuwe functie gekregen, andere staan gewoon leeg. "Mijn onderzoek begon bij een voormalig plantageveld in Banyuwangi. Met ondersteuning van lokale kunstenaars en organisaties breidde ik mijn reis uit naar Jember en de oude stad Surabaya om de bredere historische lagen van plantagesystemen te verkennen."
 
De reis bracht hem uiteindelijk naar Pakel, een dorp waar nog steeds gevochten wordt om land. Dit conflict duurt al 200 jaar. Het begon toen de Nederlanders grond inpikten voor hun plantages. Nu, decennia na de onafhankelijkheid, is het eigendom nog steeds onduidelijk.

Weerstand in het conflictgebied

In Pakel zag Chun-Yao iets bijzonders. De dorpelingen gaven niet op. Ze bouwden een wachtpost, activiteitencentrum en zelfs een tentoonstellingsruimte midden in het betwiste gebied. Deze gebouwen maken duidelijk: hier speelt nog steeds een conflict. "In Pakel bereikte ik eindelijk de plek en mensen die betrokken zijn bij een langdurig landconflict dat geworteld is in koloniale landconfiscaties. Ik ontmoette lokale boeren die actief weerstand bieden door gemeenschapsorganisatie en artistieke expressie." Chun-Yao ontmoette boeren die zich organiseren. Ze gebruiken kunst om hun verhaal te vertellen. Dit raakte hem diep. Hier zag hij hoe geschiedenis doorwerkt in het dagelijkse leven van mensen.
 
In Jember sprak hij met Sudut Kalisat, een kunstenaarscollectief dat zich ook bezighoudt met de geschiedenis van plantages. Samen probeerden ze te begrijpen hoe de plantages van vroeger nog steeds invloed hebben op jongeren van nu.

Plantages in de kunst: meer dan alleen suikerriet

Chun-Yao werkt als kunstenaar vooral met fotografie. Hij merkte dat westerse kunstkritiek plantages meestal negeert. Als er al aandacht voor is, dan gaat het alleen over technische zaken of handel. De verhalen van mensen ontbreken. "Ik wil dit uitdagen door fotografische documentatie, interviews en archieven te combineren, waarbij ik koloniale geschiedenis verbind met hedendaagse gemeenschapsstrijd. Door ter plaatse te zijn, kan ik mijn fotografische praktijk verdiepen voorbij traditionele archieven en postkoloniale realiteiten beter representeren."
Hij wil dit anders aanpakken. Door foto's, interviews en oude documenten te combineren, toont hij hoe het koloniale verleden doorwerkt in conflicten van vandaag. Door echt naar deze plekken te gaan, kan hij beter laten zien hoe de situatie nu is.
 
Dit werk doet hij niet alleen. Chun-Yao maakt deel uit van The Vacuum Landscape, een kunstenaarscollectief van Aziatische makers. Ze werken aan een boek dat landschap, geheugen en koloniale geschiedenis op een nieuwe manier bekijkt.

Geesten en goden op het plantageland

Wat Chun-Yao het meest raakte, waren de verhalen over geesten en goden. In Pakel leven nog steeds oude tradities. Mensen bidden tot een landgod. Volgens de verhalen is deze god een Indonesische voorouder die ooit de Nederlanders de weg wees naar de beste gronden voor plantages. "Wat me diep raakte tijdens mijn veldwerk was de aanwezigheid van landgodverering, een praktijk die nog steeds leeft in de lokale cultuur. Volgens mondelinge overlevering wordt geloofd dat de landgod een Indonesische voorouder is die oorspronkelijk de Nederlanders heeft geleid om de plantagegebieden te openen." Dit vond Chun-Yao fascinerend. Door de geschiedenis zijn plantages en lokale cultuur van elkaar losgeraakt. Daarom is het moeilijk om culturele elementen te vinden die echt bij de plantages horen. De verering van de landgod is een uitzondering. "Ik ben van plan om deze geesten- en spiritverhalen te verweven in mijn aankomende artistieke werk om te onderzoeken welke krachten of herinneringen ingebed blijven in deze machts-vacuüm landschappen."
 
Hij ontdekte ook verhalen over Lola Chun. Mensen geloven dat zij de eerste Indonesische voorouder was die de Nederlanders hielp bij het ontwikkelen van plantages. Bijna elke plantage-eigenaar toont nog steeds respect aan deze geest. "Ik ontdekte dat bijna elke plantage-eigenaar respect toont aan deze geest. Als iemand die diep gelooft in de betekenis van spirituele verhalen, was ik gefascineerd door hoe verhalen over Lola Chun blijven circuleren onder dorpelingen."

Vergeten verhalen in de Chinatown van Surabaya

Een keerpunt in zijn reis was het bezoek aan de Chinatown van Surabaya. Tijdens het wandelen door oude wijken bij de haven zag Chun-Yao gebouwen, steegjes en kleine heiligdommen. Deze plekken vertellen het verhaal van Chinese gemeenschappen die al generaties lang in Indonesië wonen.
 
Tijdens de Nederlandse koloniale tijd speelden Chinese migranten belangrijke rollen. Ze handelden, regelden de logistiek en hielpen plantages runnen. Toch komen hun verhalen nauwelijks voor in geschiedenisboeken. "Veel Chinese migranten speelden essentiële rollen in de koloniale economie, vooral in handel, logistiek en het runnen van plantages, maar hun verhalen blijven vaak gemarginaliseerd in dominante historische verhalen." Deze ontdekking veranderde Chun-Yao's kijk op zijn werk als kunstenaar. Hij besefte dat sporen van geschiedenis verstopt zitten in gewone steden. Kunst kan helpen om deze vergeten verhalen naar boven te halen.
"Door deze ervaring realiseerde ik me dat kunst niet altijd antwoorden hoeft te geven. Soms is het het krachtigst wanneer het vragen stelt, verspreide stukjes geheugen verbindt en anderen uitnodigt om hun omgeving anders te zien."

 

Van individuele kunst naar samen werken

De gesprekken met lokale kunstenaarsgroepen zoals Sudut Kalisat veranderden zijn werkwijze. In plaats van alleen kunstwerken maken, ging hij kennis delen. Ze reageerden samen op specifieke plekken en leerden van elkaar.

Verborgen parels voor toekomstige reizigers

Chun-Yao tipt twee plekken die niet in reisgidsen staan. Ten eerste het Kalisat gebied in Jember. Daar staan nog veel overblijfselen van Nederlandse plantages en verlaten koloniale fabrieken. "Een verborgen parel die ik zou willen uitlichten is het Kalisat gebied in Jember. Het bevat veel overblijfselen van Nederlandse plantages en verlaten koloniale fabrieken die zelden genoemd worden in reisgidsen. Deze stille ruïnes bieden belangrijke inzichten in Indonesië's koloniale verleden en de blijvende effecten op het land en lokale gemeenschappen."
 
Ten tweede raadt hij de oude stad Surabaya aan, vooral rond de vroegere haven. Veel Nederlandse gebouwen gaan binnenkort opgeknapt worden voor toeristen. Nu kun je nog zien hoe het echt is. "Wie de stad nu bezoekt, voordat het een gepolijste toeristische site wordt, heeft een eerlijkere ontmoeting met de koloniale erfenis die ingebed is in de infrastructuur en het dagelijkse leven van de stad."

Een netwerk van verhalen

Wat Chun-Yao het meest verraste, waren niet de gebouwen of landschappen. Het waren de mensen die hij ontmoette. "Het meest onverwachte resultaat van deze reis was het verkrijgen van een nieuw netwerk van medewerkers, samen met historische fragmenten en verhalen die mijn begrip van het landschap diep hebben getransformeerd."
 
Hoewel hij begon met het bezoeken van plantages, brachten lokale contacten hem naar veel meer plekken. Hij bezocht Surabaya's Chinatown, zag hoe de koloniale tijd nog steeds zichtbaar is in steden, en ontmoette kunstenaars in Jember die ook werken met plantage-thema's.
Een belangrijk inzicht: deze gronden waren nooit echt eigendom van lokale gemeenschappen. Hun eigendom is vandaag nog steeds onduidelijk. Dit deed hem beseffen dat zijn onderzoek nog lang niet klaar is. "Ik voel me gedwongen om terug te keren en de nasleep van het kolonialisme verder te verkennen."

 

Van reis naar boek en tentoonstelling

Het team van The Vacuum Landscape wil deze verhalen en beelden opnemen in hun aankomende boek. Het doel is dat mensen meer begrijpen van deze gebieden en hun geschiedenis. Daarnaast organiseerde Sudut Kalisat eind augustus een tentoonstelling, waar kunstwerken werden getoond die ontstonden door deze reis naar Java.
 
Zo werd Chun-Yao's zoektocht naar vergeten verhalen een brug tussen verleden en heden, tussen Java en Nederland, tussen kunst en geschiedenis.

Meer informatie over Chun-Yao vind je hier of volg hem op Instagram.

Over Grensverlegger

Het K.F. Hein Fonds stelt kunstenaars in staat grenzen te verleggen en nieuwe inspiratie op te doen. Ook grenzen verleggen? De deadline voor de nieuwe Grensverlegger is 19 oktober 2025. Bekijk hier alle informatie.