De tijden ná het einde der tijden. Daar buigt kunstenares Noortje Sanders zich over tijdens haar residency in de Metaal Kathedraal. Denkend zoals een ‘speculatief bioloog’ zou denken brengt ze mogelijkheden in kaart die zich kunnen voltrekken, lang nadat de mensheid van het toneel is verdwenen.

De Metaal Kathedraal is een oude kerk aan de rand van Utrecht, die lang als metaalfabriek gebruikt werd. Het gebouw is nét op tijd van de ondergang gered en omgetoverd tot ecologisch cultureel centrum. Initiatiefnemer Maureen Baas heeft met de aarde een soortgelijk reddingsplan: ‘De manier waarop we met de planeet omgaan is onhoudbaar. De urgentie om het echt anders aan te pakken is enorm – maar wordt nog steeds genegeerd. Hoezo maken we ons in Nederland bijvoorbeeld niet dagelijks druk om het stijgend zeewaterpeil? Die koppen moeten uit het zand! Daar werken wij hier zo hard aan als maar kan. Noortje Sanders past perfect in ons plaatje. Ze overziet wat er speelt, en is in staat om dit te vertalen naar werk dat het alledaagse perspectief ver overstijgt.’

Op zoek naar ontvangst

Achter de Metaal Kathedraal schuilen geïmproviseerde gebouwtjes tussen fruitbomen en moestuinen. Voor haar residency van drie maanden, op uitnodiging van het K.F. Hein Fonds, mocht Noortje Sanders hier een ruimte uitkiezen. Bovenop een oude zeecontainer, in een groot uitgevallen bushok met ramen die rondom op de bomen uitkijken, heeft ze haar kwartier gemaakt. Een tafeltje, wat stoeltjes, rondslingerende boeken en gereedschap en her en der houten kastjes met uitstekend ijzerdraad. ‘Ik ben bezig met radio’s’, begint Noortje van bovenaan de steile trap. ‘Zelfgemaakte zendertjes, met een bereik van maar enkele meters. Om hun signaal op te pikken, moet je zelf met je radio op zoek naar ontvangst. Een magische manier van communiceren.’

Een blauwe planeet

Voor deze residency heeft Noortje zich uitgeroepen tot speculatief bioloog. ‘Ik houd me bezig met scenario’s die zich kunnen ontvouwen als de mensheid ophoudt te bestaan. Pure fictie, maar ik zoek wel langs echte argumenten naar de mogelijkheden.’ Gevraagd naar een voorbeeld, vertelt Noortje over uv-straling. ‘Als de ozonlaag verdwijnt – niet heel onwaarschijnlijk als we zo doorgaan – is er geen bescherming meer tegen het schadelijke ultraviolette licht. Nu las ik dat de kleur blauw er als beste tegen bestand is. Het zou kunnen dat de natuur zich hierop aanpast. Stel je voor, een planeet waarop álles blauw is!’ Het scenario spreekt tot de verbeelding, maar Noortje vertelt er meteen achteraan dat het is afgevallen. ‘Kleuren schijnen toch geen verschil te maken, heb ik uit andere bronnen vernomen. Dan verliest het idee zijn waarde voor mij.’

Niet graven a.u.b.

Een onderwerp wat wel overeind blijft, is kernafval. Naast plastic is het radioactieve materiaal een nalatenschap van de mensheid die het langst aanwezig zal blijven. ‘Ik vind het ongelofelijk dat wij, in maar een fractie tijd, zó’n impact kunnen hebben op de planeet. Ook vraag ik me af hoe we met die verantwoordelijkheid moeten omgaan. Hoe behoeden we anderen voor een kernramp als we er zelf niet meer zijn? Die anderen, dat kunnen aardse levensvormen zijn die zich tot intelligente wezens hebben ontwikkeld, of misschien komen ze wel van een verre planeet. Hoe waarschuwen we hen om op dit plekje even geen schop in de grond te zetten? Met welk middel, in welke taal, op welk materiaal?’

Niet concreets

In het bushok tussen de bomen wordt flink geschreven en diep gefilosofeerd. Toch maakt Noortje een lichte indruk. Het is ook spelen, associëren en vrijelijk uitproberen. ‘Dat is vanaf het begin de opzet van deze residency, vertelt Noortje. ‘Geen vooropgesteld plan of beloofd eindresultaat. Misschien komt er wel niets concreets uit. Alhoewel ik nu wel van plan ben om af te sluiten met een installatie. Mijn radio’s gaan daar een rol in spelen.’

Wil je Noortje aan het werk zien, met haar meefilosoferen, of radiosignalen uit de verre, verre, vérre toekomst oppikken? Elke eerste zondag van de maand staat de Metaal Kathedraal open voor bezoek. Noortje sluit haar werkperiode af op 3 november.