In het werk van Vincent de Boer (Utrecht, 1988) maakt de beweging het beeld. Het penseel laat een spoor van inkt na dat wisselt in verzadiging, dikte en intensiteit. In die penseelstreek zijn soms de losse haren van het penseel zichtbaar of ontstaat door meer of minder druk een nuance in de tint.

De Boer beheerst zijn materiaal tot in de puntjes. Aan de muur van zijn atelier hangen penselen in alle soorten en maten, plat, rond, breed en smal. Op tafel liggen een paar ‘zieken’, penselen waar iets mee is, een haar dat uitsteekt of de vorm klopt niet meer, ze zijn niet meer betrouwbaar voor een vaste lijn. De Boer bekijkt of ze nog te redden zijn, door ze weer in model te kneden of een paar wilde haren weg te knippen. Het zegt iets over de aandacht waarmee hij werkt. Aandacht die belangrijk voor hem is en die hij vaak mist in de huidige tijdsgeest.

Met een reisstipendium van het K.F. Hein Fonds vertrok hij in 2019 voor drie maanden naar Japan. ‘Ik ben een paar keer in China geweest voor tentoonstellingen en om les te geven en van daaruit had ik interesse om ook naar Japan te gaan. Ik vind de cultuur van Oost Azië heel interessant, niet per se vanuit een esthetische hoek, maar meer vanuit een idee over toewijding en aandacht.’

Leegte als kans

Voorafgaand aan zijn reis had hij geen concreet plan, behalve een tentoonstelling aan het eind. De communicatie vooraf was lastig, weinig Japanners spraken goed Engels. Mede daardoor werd  visuele taal en hoe je daarmee communiceert het onderwerp. ‘Ik speelde daarmee, door tekens te maken die de indruk geven dat het Japans is, maar die niet leesbaar zijn, voor hen niet en voor mij ook niet’. Om op ‘dezelfde bladzijde’ te komen.

Taal, of eigenlijk schrift, is vaak een van de onderwerpen in zijn werk. Het effect van een omgeving waar je de taal niet kent, heeft voor De Boer ook voordelen. ‘Dan ben je eigenlijk weer vier jaar oud, in een wereld waar iedereen iets begrijpt wat jij niet begrijpt, en dat is geweldig. Je fantasie wordt geprikkeld en je kunt je eigen verhaal maken.’ Hij zoekt dat onbekende terrein bewust op in reizen, in lezen, in nieuwe dingen proberen. Leegte en niet-weten geven ruimte en maken het spannend. Zo probeert hij steeds zichzelf te verrassen en te prikkelen. In een recente tekening bijvoorbeeld door steeds één druppel van een andere kleur bij te mengen in de inkt. Geleidelijk verandert het kleurpalet van de tekening, het eindbeeld blijft ook voor hem onvoorspelbaar.

Deze manier van werken is deels tijdens zijn reis ontstaan. In Japan werkte De Boer aan een klein bureau op een lange rol papier, waardoor hij steeds maar een deel van de tekening zag. ‘Als je niet kunt overzien wat je aan het doen bent, zo ontdekte ik, bevrijd je jezelf voor een groot deel van het idee dat het resultaat moet hebben.’ In die tekeningen is hij ook begonnen met het opbouwen van beeld met streepjes, steeds met alleen dat deel van het blad voor ogen dat op het bureautje paste. Het totale beeld zag hij zelf ook voor het eerst in de expositie. ‘Net als het publiek, dus dat zorgt weer voor extra spanning.’

Elk leeg vel papier roept bij hem die spanning op. ‘Ik zie het als een universum waar de mogelijkheden eindeloos zijn. Waar ik elke dag kan denken: wat ga ik nu weer ontdekken?’ Daarbij heeft papier nog een ander voordeel, het is gemakkelijk mee te nemen en je kunt zonder voorbereiding direct beginnen. ‘Als ik nu een idee heb, pak ik een vel uit de la en kan zo beginnen.’

De Boer reist met zijn werk de hele wereld over, geeft les en heeft ook regelmatig exposities. Op veel plekken kent men zijn werk, er zijn niet zo veel kunstenaars die — op een experimentele, abstracte manier met kalligrafie werken. Met getekende schriften en geschreven schilderingen, waarin beeld en beweging samenvallen. Maar waar het beeld ook méér is dan de beweging.

Hij vergelijkt de intentie van zijn werk met de Chinese Dishu traditie van het schrijven met water op straat; een meditatieve handeling waarbij het beeld direct verdwijnt. ‘Als de afdruk meteen verdwijnt, valt die eigenlijk samen met de beweging: beiden hebben tijdsverloop. Maar als je een beweging archiveert, heb je twee dingen: een beweging én een spoor. Voeg je daar dan textuur van de penseelstreek aan toe, dan maak je de afdruk in potentie rijker dan de beweging. Dat gegeven vind ik zo fascinerend dat ik er de rest van mijn leven mee kan vullen.’

Vincent de Boer reisde in 2019 met een reisstipendium van het K.F. Hein Fonds naar Japan. Het K.F. Hein Fonds heeft ook werk van Vincent de Boer in de collectie. Dit interview is geschreven door Marjolein Sponselee in 2023.