November 2018

Sterrenwacht Sonnenborgh is gerenoveerd. Het pand en het interieur, de grafische vormgeving en de hele expositie; álles is onder een helder vergrootglas gelegd en omgetoverd tot een museum van sterrenkwaliteit. Directeur Bas Nugteren geeft een exclusieve rondleiding; hoogstpersoonlijk brengt hij ver weg dichtbij.

Het heelal is duizelingwekkend groot. De kennis en technologie waarmee de ruimte wordt onderzocht is zo mogelijk nóg indrukwekkender. Alleen hele knappe koppen snappen daar wat van, toch? Een bezoek aan het vernieuwde Sonnenborgh bewijst snel het tegendeel: het is hier leuk en leerzaam voor iedereen.

Ruimtereis op de tablet

Met gepaste trots toont Bas Nugteren ‘zijn’ nieuwe museum. Terwijl hij zijn tablet op allerlei dingen richt, vertelt hij honderduit. ‘Met deze tablet begin je aan een ware ruimtereis naar alle uithoeken van het heelal – voor zover we die nu kennen. Onderweg beleef, leer en doe je van alles. Je stelt bijvoorbeeld een bewoonbare planeet samen, onderzoekt de werking van een zonnewijzer en leert hoe je sterren scherp in beeld krijgt. Leuk voor kinderen, maar ook ouders en echte sterrenkenners worden hier heel gelukkig en een stuk wijzer.’

Als muren konden praten

Niet alleen het heelal is de reis naar het museum meer dan waard. Ook het gebouw zelf heeft genoeg te vertellen. De geschiedenis van Sonnenborgh gaat namelijk terug naar de zestiende eeuw, toen het bolwerk deel uitmaakte de stadsverdediging van Utrecht. ‘Pas honderden jaren later kreeg het de functie van sterrenwacht’, vertelt Nugteren. ‘Dit was de plek waar Buys Ballot in 1854 het KNMI stichtte en ‘s werelds eerste op data gebaseerde weersvoorspellingen deed. En nog weer later, rond 1920, werd hier voor het eerst ter wereld een analyse van de zon gemaakt. De machine waarmee dat gebeurde staat hier nog steeds – en loopt als een zonnetje.’

Op onderzoek

Die imposante geschiedenis beleef je in het vernieuwde museum beter dan ooit tevoren. Met de tablet als heilige graal, want die tovert alles tot leven. Op het scherm worden objecten uit de tentoonstelling interactief. De raket die je in het echt uit blokken opbouwt, vliegt op het beeldscherm de werkplaats van het museum uit – als ‘ie tenminste goed in elkaar zit. Zo daagt het nieuwe Sonnenborgh je uit om de ruimte-materie in te duiken. En diep, want voor je het weet maak je een analyse van de chemische samenstelling van de zon. Klinkt misschien ingewikkeld, maar de intuïtieve app maakt het in een oogopslag zonneklaar.

Meer sterren zien

Op de daken van het Sonnenborgh prijken drie grote koepels. Elk bevat een grote kijker; twee om de sterren te zien, en een derde om de zon te bestuderen. Die telescopen zelf zijn al prachtig om te zien. De directeur vervolgt: ‘Via de tablet zie je ook wat er binnenín die kijkers gebeurt, en hoe een serie sterke lenzen haast tot in het oneindige kunnen scherpstellen. Probeer die planeet maar eens scherp in het vizier te krijgen. Nog zo niet eenvoudig, hè?’ Naar boven wijzend: ‘De koepel boven je hoofd zit niet vast, maar staat op tandwielen. Zo kan hij naar verschillende delen van de hemel draaien. Op vrijdag- en zaterdagavond kun je hier een sterrenkijkavond bijwonen, en zelf de ruimte afspeuren. En op onbewolkte zondagen spotten we zonnevlekken op de zon met de Lunt-kijker.’

Ruimtelijke gevelsteen

Het unieke bastion waarin Sonnenborgh gehuisvest is, is eigendom van het K.F. Hein Fonds Monumenten. ‘Als fonds zijn we erg trots op het museum en de prachtige herinrichting, die ongetwijfeld weer vele nieuwe bezoekers zal verrassen’, aldus secretaris Marlyne Stolker. ‘Bij de feestelijke heropening hebben wij het museum daarom een bijzondere gevelsteen cadeau gedaan. Soundscape Sonnenborgh is een ruimtelijke sculptuur uit Belgisch hardsteen, gemaakt door kunstenaar Erica van Seeters. Het is te bewonderen op de binnenplaats van de sterrenwacht.’

Stijlvol sterrenkijken

Ontwerpbureau XPEX maakte de nieuwe expositie van Sonnenborgh. Geen simpele opgave. De sterrenwacht betekende enorm veel voor de meteorologie en de sterrenkunde. En door de voortrazende technologie neemt de kennis van het heelal alleen maar toe. Interessant, maar ook complex. Hoe maak je dat allemaal toegankelijk? De interactieve, heldere en stijlvolle presentatie, zorgt dat iedereen zijn weg vindt in het museum en er tegelijkertijd veel van opsteekt. Haast moeiteloos ga je op in de wondere wereld van de slimste astronomen en de meest afgelegen sterrenstelsels. Daarmee doet het museum precies wat het belooft. Het verste ‘ver weg’ komt hier echt heel dichtbij.

Fotografie: Marieke Wijntjes