Sasja Houba| Metamorfosen in de Moestuin
Oktober 2025
Sinds de start van mijn residentie in augustus breng ik meerdere dagen per week door in de Moestuin Maarschalkerweerd, een plek waar ik mij op mijn gemak voel, waar ik al eerder werkte als vrijwilliger, maar ook al jaren geleden als kind rondhuppelde.
Tijdens mijn studie grafische vormgeving aan de Willem de Kooning Academie groeide deze interesse uit tot artistieke zoektocht. Ik raakte gefascineerd door tuinen en door de kruising tussen kunst en ecologie. Deze thematiek vormde de basis van mijn afstudeerproject 'How to Practice Paradise'. Dit project verkent het idee dat het paradijs niet in een onbereikbare verte ligt, maar dichtbij — zelfs in onze eigen achtertuin. Hoewel mijn achtergrond en bacheloropleiding in grafisch ontwerp liggen, richt ik me in mijn praktijk steeds meer op beeldende kunst, met een focus op keramiek en hout. Dankzij de steun van het K.F. Hein Fonds kan ik mijn onderzoek nu voortzetten in de vorm van deze residentie in de Moestuin.
Invloeden van de tuin
Toen ik eerder in de tuin werkte zat ik niet zo goed in mijn vel, werkend in de tuin, met mijn handen in de aarde ervaarde ik de impact die de tuin had op zowel mijn mentale als fysieke welzijn. Door deze groeiende interesse begon mijn werk zich steeds meer te richten op de vraag hoe mensen zich verhouden tot de natuur, en andersom. Ik hield mij op de academie veel bezig met het thema 'antropomorfisme' - het toekennen van menselijke eigenschappen aan niet-menselijke dingen (in dit geval planten) - omdat ik geloof dat dit kan helpen om meer herkenning en empathie voor de natuur te ontwikkelen. In mijn onderzoek integreer ik graag elementen uit de (kunst)geschiedenis, samen met praktische en herkenbare aspecten, om deze thema's toegankelijker te maken voor een breder publiek. Met deze benadering wil ik bewustzijn creëren voor de kleine, vaak over het hoofd geziene of ondergewaardeerde aspecten van onze directe omgeving. Ook esthetisch is de tuin een inspiratie, de vormen van bloemen, bomen en natuurlijke structuren zijn al jarenlang een directe inspiratiebron voor mijn werk.
Mijn werkwijze
Tijdens mijn onderzoek stuitte ik op de Metamorfosen van Ovidius, een verzameling verhalen over gedaanteveranderingen in de Griekse en Romeinse mythologie. In bijna elk verhaal verandert een mens, god of wezen van vorm, en leert men een les. Deze verhalen hebben een mooie parallel met de tuin waarin alles constant transformeert en evolueert. De tuin kan dienen als metafoor en praktijkplek voor persoonlijke groei en transformatie. Groenten, planten en bloemen ondergaan meerdere stadia van metamorfosen om hun uiteindelijke vorm te bereiken. Net zoals planten verschillende fasen doorlopen en specifieke zorg nodig hebben om te bloeien, hebben (kwetsbare) mensen ook ondersteuning en een passende omgeving nodig om zich te ontwikkelen. Vanuit deze gedachte formuleerde ik verschillende vragen en ideeën die ik in de context van de tuin wilde gaan onderzoeken:
"Hoe kunnen mensen zich identificeren met planten die een vergelijkbaar groeiproces doormaken? Sommige planten hebben bijvoorbeeld meer tijd nodig, andere floreren in bepaalde omstandigheden. Dit geldt ook voor mensen in de maatschappij."
"Waarom zouden mensen zich identificeren met of juist willen transformeren in een bepaalde bloem of plant? Is dit om esthetische redenen, of juist omdat ze denken dat ze dan een bepaalde vaardigheid verkrijgen die ze missen in hun leven?"
Op zoek naar antwoorden begon ik met het in kaart brengen van de tuin en maakte een overzicht van de plekken en gewassen, terwijl ik tegelijkertijd rustig de mensen in de tuin probeerde te leren kennen en mijn plannen deelde. Mensen die ook openstonden voor een gesprek vroeg ik om te interviewen. Samen gingen we kijken hoe en waarom ze zichzelf in de tuin konden herkennen.Tot nu toe heb ik zeven mensen uit de moestuin gesproken. Sommigen hoefde ik weinig vragen te stellen: hun verhalen kwamen vanzelf. Het bleek dat velen onbewust al eens hadden nagedacht over deze vragen maar dit nooit concreet hadden verwoord. Deze verhalen breng ik nu samen in korte teksten, losjes geïnspireerd op Ovidius' Metamorfosen.
Zo sprak ik Karin die al 20 jaar in de moestuin werkt. Zij begon gelijk te vertellen hoe ze haar levensloop herkende in de composthoop. Compost is de belichaming van de levenscirkel: een versneld proces van ontbinding, mogelijk gemaakt door ontelbare microben, dat verandert in vruchtbare aarde die nieuwe planten voedt. Zo vertelde Karin: "Transformeren is het woord van mijn leven. Je neemt indrukken in je op, je verteert ze en groeit daardoor als mens. Wat bij je past, neem je mee; wat niet bij je past, laat je los. En juist daaraan verander je, dáárdoor transformeer je."
Van verhaal naar beeld
Geïnspireerd door deze verhalen maak ik beelden. Middeleeuwse miniaturen en illustraties vormen daarbij een belangrijke inspiratiebron: in die tijd werden vaak half-mens-half-dier- of half-mens-half-plant-wezens verbeeld, waarbij de grenzen tussen mens en natuur op een bijna grappige manier vervaagden.
Momenteel werk ik met papierknipsels om heldere silhouetten te creëren die de essentie van het verhaal en het gekozen element uit de moestuin weergeven. Uiteindelijk laat ik deze vormen uitsnijden in hout, om ze terug te plaatsen in de tuin op de plek waar het verhaal thuishoort – in het geval van Karin bij de composthoop. Zo ontstaat stap voor stap een verhalende tour door de tuin: een wandeling waarin bezoekers de verhalen volgen via de houten beelden. Parallel daaraan werk ik aan een publicatie waarin de beelden en verhalen samenkomen, aansluitend bij mijn achtergrond in grafisch ontwerp. Na de afsluiting van mijn residentie is het plan om dit werk te laten staan in de moestuin, waar de bezoekers en geïnteresseerden vrijblijvend het werk kunnen bekijken en kunnen lezen/luisteren naar de bijhorende verhalen.
Een van de bekendste half-mens-half-plant-verbeeldingen is de Alruinwortel (mandragora). Het verhaal gaat dat de alruin groeit naast de galg van een man uit een dievenfamilie die onschuldig wordt opgehangen. De plant heeft een dodelijke schreeuw en kan alleen veilig worden geoogst door eerst het kruisteken te maken, hem half uit te graven en vervolgens een hond eraan vast te binden die de plant lostrekt – waarbij de hond sterft. Eenmaal uit de grond gehaald moet de alruin worden verzorgd, aangekleed en gevoed. In ruil daarvoor schenkt hij kennis van de toekomst, onthult hij de gedachten van vijanden en brengt hij rijkdom en kinderen.
Ik interviewde ook Shafiq, de stagiair van de moestuin. Hij vertelde vol overgave hoe hij zijn leven wijdt aan het christendom en zichzelf ziet als een tak van de wijnstok. "Ik ben de ware wijnstok en mijn Vader is de landman," droeg hij met overgave voor uit de Bijbel (Johannes 15:4). Onder een bloeiende wijnstok in de moestuin legde hij uit dat, net zoals takken hun kracht ontvangen uit de stam, hij zijn energie put uit zijn verbondenheid met Christus, dit drijft zijn zorg en toewijding voor de natuur.
Ontwikkelingen
Tijdens deze residentie verloopt het proces naar mijn gevoel heel soepel. In het begin had ik even de tijd nodig om mijn plek in de tuin te vinden. Voor de vele deelnemers, tuinders en medewerkers was het immers nieuw om een kunstenaar rond te zien lopen die hen allerlei ingewikkelde vragen stelde. Toch voelde ik me al snel met open armen ontvangen. Ik merkte dat velen juist heel enthousiast waren om hun verhaal te delen en het waardeerden dat ik hen en de tuin bij mijn project betrok. Die betrokkenheid inspireert en motiveert mij enorm. Terwijl ik met mijn laptop en papierknipsels in de tuin werk, waaien ideeën en nieuwe invalshoeken me bijna als vanzelf toe. Het voelt als een cirkel: wat ik inbreng, komt via een andere weg weer bij me terug.
Ik ben ontzettend dankbaar dat ik dankzij deze residentie van het K.F. Hein Fonds de kans krijg om mijn onderzoek en praktijk op zo'n bijzondere manier voort te zetten. Voor verdere updates nodig ik je graag uit om mijn Instagram (@sashouba) en website te volgen, waar je meer informatie vindt over het uiteindelijke werk in de tuin.
Kom Sasja's werk bekijken op vrijdag 7 november
Op 7 november vieren we dat de Kunstcommissie 25 jaar bestaat. Een kwarteeuw waarin we kunstenaars en ontwerpers uit de provincie Utrecht ondersteunen in hun ontwikkeling en zichtbaarheid. Dat vieren we graag met jou in de Moestuin Utrecht. Van 14.00 - 16.00 uur kun je deelnemen aan een workshop en kennismaken met kunstenaars en hun werken, zoals met Sasja. Bekijk hier het volledige programma.
