Begin 2019 riepen het K.F. Hein Fonds en Metaal Kathedraal kunstenaars en vormgevers uit de provincie Utrecht op zich aan te melden voor een residency bij Metaal Kathedraal. Kunstenaar Noortje Sanders werd uitgekozen en werkte drie maanden lang in een atelierruimte op het terrein van Metaal Kathedraal. Daar deed die als zelfbenoemd speculatief bioloog onderzoek naar een fictieve toekomst.

‘Ik merk dat veel mensen somber en weinig positief zijn over de toekomst’, zegt Sanders. ‘Met ingrijpende klimaatverandering, massa uitsterving en een wereldwijde pandemie is de toekomst angstaanjagend geworden. Dat gevoel herken ik ook in mezelf, en nihilisme dreigt dan een manier te worden om met die onzekerheid om te gaan.’ Toch ziet die ook schoonheid in tragedie. ‘Zelfs wanneer het leven op aarde zoals wij dat kennen niet meer bestaat, zal de planeet zelf er nog steeds zijn. Het is iets dat er al ver voor ons was en nog ver na ons zal blijven bestaan’, zegt Sanders. ‘Ik ben geïnteresseerd in die grote tijdschalen en veranderingen, vanuit een perspectief gericht op de aarde zelf en minder op de mens.’

Toch ontdekte Sanders tijdens de residency dat het niet eenvoudig is om diens eigen menselijke perspectief los te laten. ‘Onmogelijk eigenlijk, het is me niet gelukt’, zegt die. ‘Alles wat ik dagelijks ervaar bestaat door mensen. Vrijwel alles om mij heen is door hen gemaakt.’ Het was een droevig besef dat het niet lukte om haar eigen mens-centrisch perspectief los te laten, zegt Sanders. ‘Maar tegelijkertijd ben ik ook meer van de mensen gaan houden. Juist omdat ik ze niet los kan laten.’

Door diens worsteling was het proces tijdens de residency niet gemakkelijk, vertelt Sanders. ‘Op een gegeven moment zat ik zo vast, dat ik ben gaan schrijven. Dat had ik niet eerder als onderdeel van mijn werk gezien’, zegt die. ‘In het begin was ik bovendien erg resultaatgericht en wilde ik een concreet eindproduct maken, terwijl de residency juist als onderzoeksperiode was bedoeld. Toen ik dat los kon laten, kon ik vrijer experimenteren met onder meer performance en radio maken. Uiteindelijk ben ik heel blij met de nieuwe inzichten die ik heb opgedaan.’

Sinds de residency is Sanders zelfs hoofdzakelijk in tekst gaan werken en voert die diens stukken uit in performative lectures. ‘Ik zat vast in het idee van de beeldend kunstenaar die een fysiek kunstwerk maakt en was bang dat mijn werk als performance te theatraal zouden worden’, zegt Sanders. ‘Tot mijn eigen verbazing werkt de combinatie van tekst en het uitspreken daarvan juist erg goed voor mij. Ik ben tekst op zichzelf gaan waarderen en heb veel meer vertrouwen gekregen in mijzelf en mijn medium.’

Na de residency met het K.F. Hein Fonds werd Noortje Sanders door Metaal Kathedraal uitgenodigd voor een tweede residency, ditmaal in samenwerking met de Waterschool Utrecht. Sanders ontwikkelde onder de noemer Radio Waterruis een podcast over water en werd vervolgens door Oerol Festival uitgenodigd om samen met performer Camille Paycha een op de podcast gebaseerd videowerk te maken. ‘Dat was een mooie voortzetting van de eerste onderzoeksresidency’, zegt Sanders. ‘Sindsdien vloeien de projecten.’

Die wil zich verder verdiepen in de speculatieve biologie en wat het betekent om mens te zijn, zegt Sanders. Samen met componist Sebastiaan Bax en producent Jesse de Vries werkt die inmiddels aan een nieuwe podcast over eenzaamheid. ‘Eenzaamheid kun je op een heel individueel en persoonlijk niveau ervaren’, vertelt Sanders. ‘Maar de existentiële eenzaamheid van de mens als diersoort in een oneindig universum vraagt om denken op een heel andere schaal. Met de podcast willen we zes boodschappen voor buitenaards leven opnemen. Wat zouden we voor hen willen achterlaten, en hoe? Misschien helpt het ons te begrijpen wat onze plaats is in deze totaal vermenselijkte wereld.’

Noortje Sanders was in 2019 in Residency bij Metaal Kathedraal. Dit interview is geschreven door Merle Smeets in 2021.