"...(Daar is) een bolwerk, driehoekig, zeer degelijk, van baksteen. De muren zijn vijf of zes voet dik, en lopen schuin toe, er zijn aarden wallen, en onderin zijn er kelders, een veilige schuilplaats. Het heet Zonnenburg, en de zon is afgebeeld in natuursteen." - Buchelius, Diarium van Buchell, p. nr. 11r.

Hier stopt het niet bij. Verder lezend in zijn dagboek kom ik poëtische passages tegen over de gebruiken en het dagelijkse leven in de stad en komt het verre verleden waar ik naar opzoek was ineens heel dichtbij. Ik werd gegrepen door zijn taalgebruik en zijn blik op de wereld waarin hij leefde. Hij omschrijft de veranderingen die hij meemaakt, veroorzaakt door de Nederlandse Opstand en de Reformatie. Als historicus en oudheidkundige had hij een onuitputtelijke fascinatie voor het verleden. Geschokt door de vernieling en het verval van oude kerken en monumenten door heel Nederland, begon hij met het opschrijven en documenteren van alles wat hij tegenkwam. Variërend tussen beschrijvingen van imposante monumenten tot persoonlijke grafschriften en tekeningen van breekbare, oude ramen in de domkerk.

"Nu is er niets meer van over, behalve de vluchtige herinnering."

Buchelius, Diarium van Buchell, p. nr. 15v.

Al snel kwam ik in contact met dr. Bart Jaski. Hij is conservator van oude handschriften en van oude drukken bij de Universiteitsbibliotheek van Utrecht. Dr. Jaski heeft veel kennis over de handschriften van Buchelius en heeft mij hierin goed op weg geholpen. Ik kreeg toegang tot hoogwaardige scans van de originele handschriften van Buchelius en van een prachtige landkaart van Utrecht in de 16e eeuw.

Wat mij vooral raakte in het lezen van Buchelius was zijn zorgvuldigheid in het koesteren en bewaren van datgene wat anders verloren zou gaan. Hoe komt het dat wij sommige dingen bewaren en anderen dingen niet? Dat wij bepaalde voorwerpen uitkiezen om te koesteren en te bewaren in dozen en kistjes. Waarvoor? Voor onszelf? Voor ons nageslacht? Waar komt dat kwetsbare gevoel vandaan wanneer we oude voorwerpen of geschriften uit het verleden bestuderen?

Wat vertelt het verleden ons waar we zo door gegrepen worden?

Hoe verder ik voortga, hoe donkerder en mistiger de duisternis wordt. Namen veranderen, rivieren verleggen hun loop door de eeuwen heen. En alhoewel de geschiedenis soms maar een zwak licht geeft, en soms zelfs helemaal niet, toch heeft de menselijke geest een onverzadigbare en onlesbare begeerte om het verborgene te onderzoeken. Nooit komt er een einde aan ons verlangen, en met een zekere blijdschap aanvaarden we zelfs de misgrepen van ons zwakke begrip. - Buchelius, Diarium van Buchell, p. nr. 9r

De vorm en verbeelding van het werk

Het museum had mij meerdere opties gegeven voor de plaatsing van het werk. Na meerdere opties te hebben geprobeerd viel mijn oog uiteindelijk op de kazematruimte beneden in het hart van het Bastion. Hier leek de tijd nog het meest te hebben stil gestaan. Het was opmerkelijk dat mijn oorspronkelijke fascinatie met het landschap achter de stadsmuren, hier ook in het klein aanwezig was. De keienvloer was begroeid met mos en klimplanten die op deze schaduwrijke en natte plekken goed gedijen: Zo had de ruimte zijn eigen kleine biotoop. Ook zaten de oude kanon en schietgaten er nog, die vroeger uitkeken over het land.

Ik vond dat de ruimte eigenlijk zijn eigen landschap bezat en besloot dat er een houten wandelpad moest komen die de bezoeker kon begeleiden door de ruimte. Zo'n wandelpad dat je ook wel eens in 'de natuur' tegenkomt. Waar vaak een gekanteld bord staat, met enige informatie wat je kan bestuderen. Terwijl je daar overheen kan turen naar het landschap.

Tijdens mijn onderzoek ben ik al gaan experimenteren met het materiaalgebruik. In het bastion was ik veel kalk tegengekomen dat op de bakstenen muren gestreken was. Ik ging op zoek naar hoe ik in de werken suggesties kon maken naar het materiaalgebruik in de tijd van Buchelius.

Naast met kalk te hebben gewerkt heb ik een oude houtbrandtechniek toegepast. Zowel voor de planken van het wandelpad om de duurzaamheid te bevorderen, als voor de sculpturen die in de ruimte te zien zullen zijn.

Ik wilde met de sculpturen een toespeling maken naar het schrijverschap van Buchelius en ook naar de 'gekantelde, informatieborden' van het wandelpad. Hieruit ontstond het idee van 'De schrijftafels van Buchelius'. Mijn idee was dat deze schrijftafels je iets over het 'landschap van Buchelius' zouden kunnen vertellen. Net zoals een informatiebord in de natuur dat zou doen over het landschap waar je je dan zou bevinden. Op de drie houten, zwartgeblakerde schrijftafels is met kalk geschilderd en op gebogen houten 'bladzijdes' zijn tekeningen gebrand.

Vervolgens heb ik mijn onderzoek naar het Sonnenborgh en Buchelius door middel van afbeeldingen en tekst, gepresenteerd in houten kisten die langs het wandelpad zichtbaar zullen zijn.

Uitdagingen tijdens het project

Tijdens het project merkte ik dat het lange tijd duurde totdat ik een definitief ontwerp kon realiseren. Er ging veel tijd naar het vooronderzoek en ik kwam vaak tot ideeën die later weer geschrapt werden. Toch kwam uiteindelijk in de laatste weken alles bij elkaar: Ik merkte hoe sommige dingen uit het begin van mijn onderzoek later ook weer terugkwamen en hoe uiteindelijk alles samenkwam. Dit was tijdens het proces best een uitdaging omdat er veel praktische en logistieke vragen opkwamen.

Hierin had ik echter veel hulp aan Veronique Hoedemakers die mij begeleidde in het project. Zij was altijd open voor een gesprek en ze heeft mij meerdere malen een duwtje in de goede richting gegeven. Ook waren de gesprekken samen met Marisa Rappard, met het K.F. Hein Fonds en de directie van het Museum zeer inspirerend. Al met al was dit een prachtige opdracht die ik iedere beginnend kunstenaar toewens. De vorige kunstenaar in deze serie 'Kunst & Monumenten', Lobke Roenhorst, gaf het al de juiste benaming van een zachte landing en dat is echt zo.

Als laatste wil ik iedereen wiens interesse is gewekt uitnodigen om zeker eens een kijkje te nemen bij het prachtige Museum en Bastion Sonnenborgh. Ik weet zeker dat het de moeite waard zal zijn. Misschien dat je zelfs in het hart van het bastion stuit op een drietal schrijftafels en dat je plots wandelt door het landschap van Buchelius.

Op www.samjennen.nl vind je meer informatie over Sam's werk.

Officiële opening op 26 juni

Sam's kunstwerk is vanaf 26 juni twee jaar te zien in Sonnenborgh. Wil je bij de officiële opening aanwezig zijn? Meld je hier aan.

Over Kunst & Monumenten

De kunstcommissie van het K.F. Hein Fonds selecteert ieder jaar een pas afgestudeerde kunstenaar van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht voor het project Kunst & Monumenten. Hierbij wordt deze kunstenaar gekoppeld aan een van de panden van het K.F. Hein Fonds Monumenten om een tijdelijk kunstwerk te maken voor in het pand. We zijn heel blij dat we voor deze editie van het project Sam Jennen aan museum & sterrenwacht Sonnenborgh hebben kunnen verbinden.