In de hal van het trappenhuis van Het Utrechts Archief is sinds kort een bijzondere sculptuur te bewonderen. In het kunstwerk ‘A letter from a free man’ gaat kunstenaar Matea Bakula op onderzoek uit naar wat er gebeurt als materiaal niet geconserveerd wordt, maar juist transformeert door de tijd. Bakula werd hierbij geïnspireerd door de manier waarop Het Utrechts Archief materiaal selecteert en conserveert. Twee leden van de kunstcommissie van het K.F. Hein Fonds waren als jurylid betrokken bij de kunstopdracht.

A letter from a free man

De zes en een halve meter hoge zuil die Matea Bakula voor het trappenhuis van Het Utrechts Archief maakte, is niet van steen of marmer zoals je op het eerste gezicht zou verwachten, maar van papier. Papier dat zo overvloedig aanwezig is in Het Utrechts Archief om het collectieve geheugen van de stad te verzamelen, te bewaren en te behouden. Met stukken uit deze schatkamer kun je terugreizen in de tijd. Naar de verwoestende storm van 1674 waarin het middenschip van de Domkerk instortte, naar het 18de eeuwse leven van Belle van Zuylen of naar de eerste bioscoopvoorstelling in 1896. Deze tijdslagen zie je ook duidelijk terug. Het is alsof dit beeld met een reusachtige boor uit de aarde naar boven is gehaald. Met kleurrijke steenlagen waarin het tijdsverloop zichtbaar verankerd ligt. 

Door het gebruik van verschillende soorten papier en kleurstoffen ontstaat er een dynamisch beeld met een grote variëteit in kleuren en vormen. Hierdoor denk je in eerste instantie aan andere materialen dan papier en pigment.

Materiaalreïncarnatie

Juist die transformatie is wat Bakula steeds weer opzoekt. Dat dit proces diep in Bakula’s eigen leven en in haar beeldende werk besloten ligt, blijkt ook uit haar wil om zoveel mogelijk met hergebruikt materiaal te werken. Ze noemt dit zelf ‘materiaalreïncarnatie’. Zo krijgen oud drukwerk van Groen Links en papieren vondsten op straat, maar ook papier dat op het kantoor van het K.F. Hein Fonds verzameld werd, een tweede leven als kunstwerk. Die transformatie geldt niet alleen bij het realiseren van kunst, maar werkt langer door. Sommige gebruikte kleurstoffen zijn namelijk niet lichtecht en zullen in de loop der jaren steeds verder vervagen. Door deze subtiele veranderingen blijft het element tijd nadrukkelijk aanwezig in het kunstwerk. Hiermee verbindt het beeld zich met Het Utrechts Archief, waarin geschiedenis en tijd eveneens leidende begrippen zijn.

Bekijk hier de making of en de plaatsing van het kunstwerk:

Persoonlijke geschiedenis

Er ligt ook een persoonlijke geschiedenis besloten in dit kunstwerk. De titel A letter from a free man verwijst naar de brief die opa Franjo schreef naar Matea Bakula en haar zus. Zij waren al gevlucht naar Nederland terwijl hun opa nog in het bezette Sarajevo was. De naam Franjo is de Balkan-variant van Frank of Frans en komt in de betekenis van ‘vrij’ terug in de titel. Nog steeds voelt Bakula de liefde van haar opa door de brief heen. Hij is in die oorlog overleden, waardoor die brief nog waardevoller werd. Dat is de kracht van een brief, het belang van een stuk papier. Die titel past daarmee naadloos bij het kunstwerk en bij Het Utrechts Archief.

In tegenstelling tot het papieren archief dat in donkerte voor de eeuwigheid bewaard wordt, staat de zuil onder een rond dakraam. Met de voeten op de cirkelvormige tegelvloer en het hoofd in de wolken. Deze zuil van Matea Bakula eert op poëtische wijze het collectieve geheugen van de stad Utrecht in al haar kracht en kwetsbaarheid. Meer over het kunstwerk vind je op deze website van de kunstenaar.
Het kunstwerk is te zien in de hal van Het Utrechts Archief.

Deze tekst is geschreven door Trudi van Zadelhoff.