Noortje Sanders heeft van juli tot en met oktober 2019 in Residency gewerkt bij Metaal Kathedraal met steun van het K.F. Hein Fonds. In haar blog vertelt ze meer over haar onderzoek.

Ik begon deze residentie omdat ik op een andere manier wou kijken naar de grote problemen van deze tijd. Klimaatverandering, massa uitsterving, overpopulatie. Niet omdat ik de illusie had een slinkse uitweg te vinden die niemand anders nog gevonden had. Niet om pasklare antwoorden te formuleren om De Mensheid weg te leiden van de verdoemenis. Niet om de bijen te redden, het ijs te doen stoppen met smelten, de vleesindustrie op te doeken of te zorgen dat ieder vruchtbaar mens zijn of haar kinderwens zou verliezen. Gewoon, om er over na te denken. Om er meer over te weten te komen en om er met andere mensen over te kunnen praten.

Speculatieve biologie

Ik wou dit doen vanuit het idee van speculatieve biologie. Speculatieve biologie houdt zich bezig met de evolutie van de toekomst. De evolutie van wat had kunnen zijn, de evolutie van wat nog komt, of niet, misschien.
Wat als je de tijd een paar miljoen jaar vooruit zou kunnen spoelen, wat zou er dan zijn?

Ik wou voorbij gaan aan het menselijk perspectief. Voorbij het antropoceen. We hebben het vaak over het einde van de wereld, alsof we met ons moderne doen en laten iedere vorm van leven op aarde onmogelijk aan het maken zijn. Maar dat is natuurlijk niet zo. Hoogstens maken we het onleefbaar voor onszelf en wat andere dier- en plantensoorten. Best wel veel andere dier- en plantensoorten, maar echt niet allemaal. 

Wij spreken van een massa uitsterving als tenminste 75% van alle soorten organismen uitsterft. De wereld heeft 5 keer eerder een massa extinctie meegemaakt. Door meteoren, super vulkaan uitbarstingen of plotselinge temperatuurstijgingen in het water die we niet helemaal kunnen verklaren. En nu zitten we dus in massa extinctie nummer 6. Deze extinctie heeft geen supervulkanen of meteorieten, deze extinctie heeft ons. De Mensheid. 

Een verhaal zonder mensen

Misschien was dat de reden dat in mijn speculatieve toekomst de mens zo nodig uitgestorven moest zijn. Als een soort boetedoening. Want als we dan minimaal 75% van alle dier- en plantensoorten gaan vernietigen, laat dan in ieder geval onze eigen diersoort daar tussen zitten, zoiets. Nou lijken we als mensheid ook wel echt die kant op te gaan, maar wat ik niet had verwacht is hoe erg ik de mens zou missen als die er niet meer zou zijn. 

Ik ben een verhalenverteller. Ik werk multimediaal en in verschillende disciplines maar wat ik altijd probeer te doen is een verhaal vertellen. En dat is wat ik met dit project ook dacht te doen. Een verhaal uit een speculatieve toekomst. Een verhaal zonder mensen maar met leven, zo omschreef ik het in mijn dossier. Maar toen ik de mensen weg haalde verdween ineens ook iedere vorm van cultuur die ik herkende. Ik probeerde voorbij te gaan aan het mens centrisch denken en faalde onmiddellijk. 

De potvis-niet-meer-potvis

Een van de nieuwe diersoorten die ik speculatief tot leven wekte was een verre afstammeling van onze huidige potvis. Door een kleinere mariene biodiversiteit en oceaanverzuring is deze diersoort weer op het land gaan leven. De diersoort (die nog geen naam heeft) leeft in kleine groepen (zoals potvissen nu ook) en communiceert hoofdzakelijk door middel van echolocatie. 

Een van de eerste verhalen over de potvissen-niet-meer-potvissen die ik schreef speelde zich af in een soort toekomstige pre-historie. De potvissen-niet-meer-potvissen hadden nog niet zo’n ontwikkelde samenleving en ze liepen vooral een beetje rond in de laatste resten van onze samenleving. Ze verzamelden gekleurde stukken plastic die ze vonden en bewaarden die zorgvuldig in donkere grotten. Sommige dagen gingen ze de grotten in en maakten in het midden een groot vuur, om te kunnen kijken naar alle kleuren om hen heen. Pas toen ik het verhaal later terug las realiseerde ik me dat ik exact een pre-historische mensheid had omschreven, maar dan met iets minder grottekeningen en iets meer plastic. In mijn zoektocht om voorbij te gaan aan het menselijke perspectief was het eerste wat ik introduceerde juist de kern daarvan. Het Vuur in de Grot. De oorsprong van elk menselijk verhaal.

Pogingen van mensen om te schrijven vanuit het perspectief van een dier leiden meestal tot schaamteloos antropomorfisme. Disney heeft er een redelijk succesvol imperium mee opgebouwd. Ik begon me af te vragen of het überhaupt mogelijk is je een wereld voor te stellen waar de menselijke hand niet meer aanwezig is. Alles wat ik dagelijks ervaar is ingericht voor mensen. Uitgevonden, gekweekt of gemanipuleerd door mensen. Zelfs “ongerept landschap” is ongerept omdat wij besloten hebben dat het ongerept mag zijn. Ik ben geboren in een wereld die perfect voor mij is ingericht. 

Radio

Ik werk al langere tijd met radio. Er is voor mij iets onmetelijk interessants aan een radiogolf. Een soort onzichtbare trilling die zich door de lucht beweegt. Als een steen in een vijver, die tijdens het zinken steeds grotere kringen achter laat op het oppervlakte boven haar. 
Een radio antenne maakt een soort van dome. In die dome bevindt zich informatie, onzichtbaar en onhoorbaar, tot je een radio op precies de juiste frequentie in de dome weet te krijgen. Als een soort radiografisch vlindernet. De meeste radiozenders gaan voor een zo groot mogelijk bereik, een megalomane dome van FM informatie. En in mijn eerdere projecten heb ik dit ook altijd geprobeerd. Radio performances waar ik de antenne mast steeds hoger en hoger bouwde, als de zendmast van Babylon. 

Maar in deze residentie ben ik gaan experimenteren met precies het tegenovergestelde. Hoe klein kun je een radiozender maken? Ik wilde dat de luisteraar met de radio in de hand op zoek moest naar het radiostation in plaats van andersom. Kleine geïsoleerde bubbels van informatie. Een radiostation dat past in de palm van je hand. Altijd uitzendend, op een bereik van een paar meter.

Een deel van de aantrekkingskracht van radio ligt voor mij in de eenzaamheid. Al onze communicatie tegenwoordig is tweezijdig. Iedere social media interactie is gericht op vraag en antwoord, Argument en tegenargument. Posts en reacties, likes en dislikes. 
Radio maken is schreeuwen in de leegte. Een radiostation zendt uit, een radio station ontvangt niets. 

The Lonely Radioshow

De eerste radio performance die ik ooit deed heette The Lonely Radioshow. Het duurde een uur en een flink deel ervan spendeerde ik aan een potje schaak spelen tegen mezelf. De radio performance werd uitgezonden vanuit een minuscule kelder, volgepropt met meer publiek dan er in paste, maar zelfs toen voelde ik de eenzaamheid van het medium. Een zendmast is one-way communication. 

Nadenken over een toekomst waar de mens niet meer bestaat is in sommige opzichten hetzelfde als radio maken. Het is schreeuwen in de leegte, wetend dat je toch geen antwoord gaat krijgen. 
De radiostations die ik nu bouw reflecteren daarop. Kleine bubbels van informatie, op zoek naar een radio om ze te kunnen ontvangen. Als de echolocatie van een potvis-niet-meer-potvis op zoek naar zijn soortgenoten, in een speculatieve toekomst zonder mensen, bedacht door een mens die zich niet kan voorstellen geen mens te zijn.