Als je ernstig verstandelijk of fysiek beperkt bent, is het moeilijk om contact te maken met je omgeving. Je belevingswereld is daardoor klein. Om hier verandering in te brengen, gebeurt er iets bijzonders bij een zorginstelling in Woudenberg. De Heygraeff van Reinaerde zet kunstenaars en ontwerpers in om bewoners, medewerkers en omgeving te verenigen.

Aan de rand van het bos, naast de ingang van het zorgterrein, staat een oude portierswoning. Van buiten klassiek, van binnen een moderne woon- en werkruimte, compleet met 3D-printer. Op een werkbank pronkt een zwart, futuristisch ogend object. Het lijkt wel een soort buitenaardse paddenstoel, met knoppen erop. De creatie is van Arvid&Marie, een ontwerpduo dat hier nu al bijna drie maanden verblijft. Met zijn vingers drukt Arvid op de grote knoppen. Lichtjes beginnen zacht te knipperen en bijzondere tonen vullen de ruimte. Arvid speelt de melodie van Vader Jacob. ‘Sommige bewoners kunnen door hun beperkingen niet praten’, vertelt hij. ‘Om toch met ze in contact te komen, gingen we op zoek naar een andere manier van communiceren.’

Contact maken via muziek

Het duo ontwikkelde de Omniphone: een makkelijk te bedienen muziekinstrument, aangepast aan de wensen van de bewoners. Met stevige knoppen die door middel van licht, geluid en trillingen feedback geven aan de speler. ‘Gisteren testten we het instrument met een groepje bewoners’, vertelt Arvid. ‘Geweldig was het. Een jongen pakte het gretig beet en begon over de knoppen te wrijven. Hij kreeg tonen uit het apparaat die we niet eens voorgedaan hadden!’ Marie: ‘Alle bewoners wilden ermee spelen, en ze luisterden ook aandachtig naar elkaars muziek. Het plezier straalde ervan af.’ Interesse, concentratie, plezier – dit soort kleine dingen betekent enorm veel voor deze doelgroep en hun begeleiding en familie. En wellicht voor een nog groter publiek: het ontwerpduo is met de groep inmiddels zo op dreef dat ze binnenkort jamsessies op De Heygraeff opnemen om deze als album te delen met de rest van de wereld.

Op een onbekend eiland…

Arvid&Marie doen mee aan project Re-creatie, een idee uit de koker van social designers Sjaak Langenberg en Rosé de Beer. Een leidinggevende van De Heygraeff zag hen werken bij een zorginstelling in Deurne en was meteen verkocht. ‘Dit had onze instelling ook nodig.’ Zo kwam een samenwerking tot stand, met steun van het K.F. Hein Fonds. ‘De bewoners van De Heygraeff leven in een uiterst beschermde omgeving’, vertelt Sjaak. ‘Buitenstaanders hebben vaak geen idee wat hier allemaal gebeurt. En bewoners maken op hun beurt nauwelijks contact met de buitenwereld. Een instellingsterrein is daarom vaak een eilandje in de omgeving. De ervaring leert echter dat contact met de buitenwereld de levenskwaliteit van bewoners verhoogt. Dit hoeft niet altijd over directe interactie te gaan; zien en gezien worden is heel betekenisvol als je wereld zo klein is.’

Re-creatie voor recreanten

‘In ons project onderzoeken we hoe de maakcultuur van ontwerpers een brug kan vormen tussen het instellingsterrein en de recreatieve omgeving’, gaat Sjaak verder. ‘We nodigen verschillende ontwerpers en kunstenaars uit in de portierswoning voor een verblijf van drie maanden. Hun uitdaging is om een kunstwerk of product te ontwikkelen dat waarde toevoegt aan de vrijetijdsbesteding op het terrein en daarbuiten.’ De naam Re-creatie verwijst ook naar restmaterialen uit de omgeving, die de ontwerpers gebruiken voor hun product. Zo maakten Arvid&Marie hun muziekinstrument van gerecyclede plastic afvalbakjes, afkomstig van kant-en-klaarmaaltijden van bewoners.

Nieuwe energie aanboren

Sjaak: ‘Het mooie van dit project is dat de ontwerpers hun creaties direct op locatie ontwikkelen én kunnen testen met de bewoners. Zo ontstaan er allerlei op maat gemaakte concepten en producten.’ Zoals de uitvinding van de eerste gastontwerper Robin Weidner. Hij ontwikkelde een werkbord waarop je stukken hout en gereedschap kunt vastklemmen. Hierdoor konden de bewoners iets doen wat eerder onmogelijk en vooral onveilig was: zagen en boren. ‘Met een enorme grijns zaten ze te werken op het tafeltje van hun rolstoel’, vertelt Sjaak enthousiast. ‘Die trots brengt zichtbaar nieuwe energie.’ Ook de omgeving werd bij het project betrokken, via een reeks workshops met familieleden en kinderen van een nabijgelegen basisschool. Dit sloeg zo aan dat er een vervolg komt als de coronacrisis is uitgewoed. 

Wat er bij De Heygraeff gebeurt gaat veel verder dan producten maken, vindt Sjaak. ‘Het is social design: we ontwerpen hier samen een nieuwe sociale dynamiek met het product als katalysator. Een waardevol proces waarbij iedereen wint.’

Benieuwd? Op maandag 28 september kunt u de eindpresentatie van Arvid&Marie bijwonen. Het duo demonstreert Omniphone, vertelt over de ontwikkeling ervan en speelt jamsessies af die zijn opgenomen met bewoners van De Heygraeff.