In haar nieuwste film neemt documentairemaker Ingrid Kamerling je mee naar een tbs-kliniek. Een kijkje in zo’n kliniek is al fascinerend, maar bij de Utrechtse Van der Hoeven Kliniek werken ze ook nog aan iets opmerkelijks: een theatervoorstelling waarin patiënten, hulpverleners én bewoners acteren. Mascha Arkink van productiebedrijf Tangerine Tree vertelt over de film Echo.

Een tbs-kliniek met een theatervoorstelling, dat is bijzonder. ‘Klopt, en typisch een onderwerp voor Ingrid Kamerling. Naast een getalenteerd documentairemaker is zij ook psycholoog en manager in de jeugdzorg. Dat zie je terug in haar films. Zoals Oma en Chris & de rode auto, over een 94-jarige oma en haar neefje, die op reis gaan als “avonturiers in het zorgsysteem”. En In het hoofd van mijn zusje, over het zusje van Kamerling die door angsten en keuzestress een einde aan haar leven maakte. Zowel psychische problematiek als de zorg daaromheen komen hierin aan bod. Net als in Echo, de film die op 30 september in première gaat.’

Tbs: the sequal

‘Echo heeft al een hele voorgeschiedenis’, legt Mascha uit. ‘Drie jaar geleden legde Kamerling voor het eerst contact met de Van der Hoeven Kliniek, vanwege hun plan om een theatervoorstelling te maken. Dit resulteerde in de korte film Rusteloze zielen. Gaandeweg voelde Kamerling dat er meer in het vat zat. Waar ze zich bij Rusteloze zielen nog op de patiënten en hun verhalen richtte, zette ze nu haar zinnen op een lange documentaire over de relatie tussen patiënt en hulpverlener. Met steun van fondsen als het K.F. Hein Fonds konden we gaan draaien.’

De rollen zijn omgedraaid

In Echo zie je hoe een seksuoloog, een sociotherapeut, een theaterdocent en een geestelijk verzorger aan het werk zijn met vier patiënten. Zowel de patiënten als de hulpverleners komen zichzelf hierbij op allerlei manieren tegen. Tegelijkertijd repeteren patiënten, hulpverleners en omwonenden voor een voorstelling. ‘De rol van patiënt en hulpverlener wordt hierbij verwisseld. Dit brengt aan het licht hoe relatief en rolgebonden hun gedrag eigenlijk is. En ook hoe afhankelijk de een van de ander is.’

Echo en Narcissus

Er is een bijzondere – zeker niet toevallige – gelijkenis tussen die patiënt-hulpverlenerrelatie en het toneelstuk dat in de kliniek wordt gerepeteerd. Echo en Narcissus, een klassieke Griekse mythe, gaat over twee personages die gevangen zitten in hun eigen tekortkomingen, en in hun positie ten opzichte van de ander. Narcissus ziet alleen zichzelf, Echo ziet alleen Narcissus. In de film vertelt een geestelijk verzorger hoe dicht dit bij de werkelijkheid in tbs-klinieken komt: ‘Het gevaar van de behandelaar is dat hij alleen maar de Echo van de patiënt is. En het gevaar van de patiënt is dat hij eigenlijk alleen de ander, de behandelaar, kan gebruiken voor zichzelf. Wat je eigenlijk zou hopen, is dat de Echo’s en Narcissussen gaan begrijpen dat ze vastzitten in zichzelf.’

Kliniek in de buurt

‘Bijzonder is ook de participatie van mensen uit de buurt in de voorstelling’, voegt Mascha nog toe. ‘Toevallig woonde ik zelf ook een tijdje om de hoek van deze kliniek, midden in Utrecht. Ik wist van niets. Gek eigenlijk. De Van der HoevenKliniek neemt initiatieven om beter zichtbaar te zijn in de buurt, en zich meer te verbinden met de omwonenden. Het is opvallend hoe goed dit gaat en hoe positief erop gereageerd wordt.’

Tbs on tour

Het theaterstuk zou door het land gaan touren, maar door corona was dit vorig jaar onzeker. ‘Nu bereiden we vertoningen van de film voor, in combinatie met theater. Eerst op verschillende plekken in Utrecht, daarna verder door het land. Waar en wanneer precies, dat is nog niet bekend.’ Wat wel vaststaat, is de première van de film. Op 30 september is Echo voor het eerst te zien op het Nederlands Film Festival.

Benieuwd naar overige uitvoeringen en vertoningen? Houd dan de site van tbsontour in de gaten.