In between

Dit jaar is Jonathan Straatman geselecteerd voor het K.F. Hein Kunstparticipatieproject. In deze blog neemt hij je mee in het proces en in zijn gedachtegang.

Om te beginnen zal ik mijzelf eerst voorstellen. Ik ben Jonathan Straatman (26), deze zomer afgestudeerd aan de HKU als beeldend kunstenaar. Met het kunstparticipatieproject wordt een recent afgestudeerde gekoppeld aan een sociaal maatschappelijke instelling binnen de provincie Utrecht met als doel met een participerende synergie een kunstwerk te realiseren op locatie. Binnen mijn studie ben ik mij gaan richten op het bouwen van grote architectonische sculpturen die zich, naarmate mijn studie zich vorderde, een steeds grotere nadruk kregen op de binnenwereld. Architectuur heeft altijd een grote rol behouden binnen mijn werk. Mijn afstudeerexpositie was een soort mindmap in de vorm van een architectonische collage van betreedbare gangen en kamers.
Foto intro: Exbunker, november 2016

VluchtelingenWerk Midden-Nederland

Dit jaar voert het K.F. Hein Fonds het participatieproject uit samen met VluchtelingenWerk Midden-Nederland (VWMN). VluchtelingenWerk Midden-Nederland is een professionele vrijwilligersorganisatie die is aangesloten bij VluchtelingenWerk Nederland. Zij behartigen de belangen van asielzoekers en vluchtelingen en bieden in o.a. provincie Utrecht ondersteuning binnen het asielaanvraag-  en integratieproces. Het betreffende kantoor van VWMN bevindt zich in de kelder onder het AZC-complex aan de Joseph Haydnlaan te Utrecht, dat in beheer is van het COA (Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers).

Kennismaking

De eerste keer dat ik het terrein van het AZC betrad vond ik een indrukwekkende ervaring. Ik was nieuw met deze wereld en kende de woonsituatie vooral van media en verhalen. Op de open dag eind 2016 heb ik ook een rondleiding gehad door het pand en over het terrein. Alle gezichten die ik ben tegengekomen waren verwarmd met een vriendelijke en open blik. Het pand zelf liet een grote indruk op mij achter. Het heeft voorheen als een militair hospitaal gediend en heeft hierdoor een vervreemdende architectuur van binnen: lege, lange gangen met kleine kamertjes waar vaak tot wel drie personen de ruimte delen, hier en daar een niet echt onderhouden keukentje en op alle kasten met persoonlijk bezit een slot. Toen ik voor het eerst bij VWMN kwam, vond ik het een vreemde gewaarwording om doorverwezen te worden naar een smalle donkere passage aan de zijkant van het gebouw de kelder in. Eenmaal binnengekomen was er een warm ontvangst van Anne-Els en Joke. Deze dames werken vier dagen in de week op deze locatie en zijn tevens de twee vaste krachten. Om deze basis heen is er een grote poel aan vrijwilligers die een vaste dag invullen om mensen te helpen, waarvan sommigen al meerdere jaren actief zijn bij VluchtelingenWerk Nederland (VWN). Een fascinerend gegeven vind ik dat er landelijk 600 betaalde functies binnen VWN zijn en 9000 vrijwilligers wekelijks een bijdrage leveren.

Proces

Vanuit de kennismaking ben ik aan de slag gegaan met het onderzoeken van de locatie. Mijn eerste ideeën waren vooral gericht op het bouwen van objecten die de publieke ruimte een meerwaarde konden geven in het gebruik en de beleving van deze plekken zelf. Ik ben na het vormen van een schetsontwerp, dat voornamelijk op het proces en de buitenruimte gericht was, mij meer gaan verdiepen in het kelderkantoor en de organisatie van VWMN zelf. Tachtig procent van de bewoners zijn in contact met VWMN. Ik vind het erg interessant dat veel van de ondersteuning die deze mensen krijgen komt van mensen uit Utrecht en omgeving, die hier in hun vrije tijd een steentje willen bijdragen. Er is een rijke samenstelling van mensen en culturen die elkaar hier ontmoeten onder zowel de vrijwilligers als de bewoners. Een interessante locatie om iets aan toe te voegen.
Als ik een metafoor zou kunnen geven voor de functie van VWMN, zou ik VWMN met een wereldstekker vergelijken: VWMN heeft namelijk een rijke ervaring met culturen en weet hoe ze hulp kan bieden bij de aansluiting op de Nederlandse samenleving. Dat wil zeggen dat zij mensen – die door conflict ontdaan zijn van hun eigen culturele context – begeleiding bieden in het uitzoeken hoe deze 'nieuwe' werkelijkheid werkt en hoe ze zich hier opnieuw moeten conformeren aan 'onze' culturele en gezamenlijke afspraken.

Tijd

Tijd is een sociale overeenkomst en niet een fysieke werkelijkheid. In de 'natuurlijke' wereld bestaat niet iets als tijd. Er is wel ritme – ritme van de getijden en biologische processen in de wereld van de sterren, bergen, wolken en levende organismen. Maar de tijd is als zodanig een sociale instelling. Op dezelfde manier dat de talen, cijfers en concepten conventies zijn; en alle metingen; Inches, meters en lijnen van lengte- en breedtegraad ook een manier zijn om te kunnen conveniëren. Al deze dingen zijn maatschappelijke overeenkomsten. Tijd is een universele taal geworden en een manier om een verbinding te vinden binnen de verschillende ritmes.

Herinnering

Ook al heeft tijd op een bepaald front onze culturele werkelijkheden verbonden, toch zijn er per lengte- en breedtegraad over de wereld hele andere culturele werkelijkheden. De lengte- en breedtegraden en grenzen die de gevestigde orde heeft afgesproken kunnen in strijd zijn met de culturele identiteit van een plek. Grenzen zijn in zekere zin discutabel want daar wordt op sommige plekken nog steeds om gevochten. Deze conflicten hebben te maken met de beleving en culturele geschiedenis van de populatie ten opzichte van deze grotere identiteit als land. Het gevoel van geschiedenis is ook nauw verbonden met de beleving van tijd. De beleving van tijd gaat in op overgedragen verhalen van de culturele werkelijkheid waarin je bent geboren, maar ook over de dingen die jij kende en een vormende rol speelden voor jouw identiteit.

Tussenwereld

De verhalen die ik hoorde van Joke, Anne-Els, bewoners en een aantal vrijwilligers lieten mij stilstaan bij de absurde realiteit van een vlucht-migratie, zoals veel van deze mensen meemaken. Eenmaal aangekomen bevindt de net gearriveerde persoon zich in een soort sluis. Een wereld tussen twee plekken in. Fysiek aangekomen, maar cultureel ontdaan van zijn context en nog ver van toegelaten in een nieuwe. Misschien wel moe en verward van de reis, opgelucht over diens aankomst, maar onzeker over de toekomst en de uitkomsten van diverse processen; Moe en verward is in veel gevallen misschien een groot understatement.
Ik kan mij slechts inbeelden hoe een dergelijke werkelijkheid zou kunnen zijn..

Proces

In mijn autonome werk als kunstenaar vorm ik bepaalde beelden en ideeën uit mijn persoonlijke waarnemingen om tot een architectonische beleving in zowel sculpturen als schilderijen. Vaak duurt het even voordat ik alle facetten van een nieuw werk voor de geest heb gekregen. Het gevaar zit hem in dat ik in het begin te veel zal gaan nadenken en opgesloten raak in mijn eigen hoofd.

Wanneer een mens teveel aandacht geeft aan zijn denken, heeft hij niet veel meer om op te reflecteren dan zijn gedachten, de beelden die hij heeft gecreëerd van de werkelijkheid. Dwangmatige repetitie van woorden, concepten, abstracties en betekenissen in verhouding tot het zelfbeeld en in dit geval het project. Met behulp van een buitensporige golf van gedachten kunnen wij de verbinding met de 'natuurlijke' wereld verliezen en verstrikt raken in onze beleving van de werkelijkheid. Dat wil zeggen dat we woorden, signalen, grenzen, ideeën en abstracties verwarren met de echte wereld. Deze concepten zijn net als tijd sociale conventies: overeenkomsten die wij gebruiken om met elkaar te kunnen conveniëren.

In mijn werk loop ik vaak rond met deze clusters aan gedachten die voor mij een rol kunnen spelen in het ontwerp. Zo ben ik nu ook zoekende naar speerpunten die vormend zijn voor dit ontwerp. Bij het onderzoeken van de ruimten van VWMN vind ik zelf vooral de ingang en de aankomstruimte het meest interessant om iets aan toe te kunnen voegen. Dit zijn plekken die de metafoor vormen voor/symbool staan voor de voor mij boeiende concepten van tussenruimten, herinneringen, conventies en verbinding.

Vervolg

Nu wil ik mij vooral gaan richten op contact leggen met mensen die betrokken zouden willen zijn met het project. Nu ik een context heb kunnen afbakenen voor mijzelf ga ik in gesprek met betrokkenen over mijn plannen. Ik zou in de uitvoering van het project graag de nadruk willen leggen op de binnenwereld. Het lijkt mij interessant om een reeks van objecten te maken waar bijvoorbeeld bewoners een invulling aan kunnen geven. De invulling wil ik graag verbinden door een thema. Door deze objecten samen te brengen of als een reeks te presenteren verbeeldt het de verschillen en overeenkomsten in de uitbeelding en verbeelding van deze nog samen te brengen personen.