Gescheurd karton met een laagje rubber, purschuim met een glanzende buitenkant. Matea Bakula (Sarajevo, 1990) maakt onverwachte combinaties in haar werk. Vaak werkt ze met geometrische vormen, waar ze vervolgens ook uitbreekt: een zuil word dubbelgevouwen, een cirkel zakt uit. Ze werkt met de eigenschappen van het materiaal en probeert die naar haar hand te zetten. ‘Maar soms zegt het materiaal nee en gebeurt er iets anders, waar ik dan mee verder moet.’ Zo is elk werk een gesprek tussen de wensen van het materiaal en die van de kunstenaar. Een combinatie van meebuigen en verzet..

Onderzoek

Elk werk begint met verwondering en onderzoek. Soms start een werk uit de toevallige ontdekking van een vorm of eigenschap: een beetje vloeibaar rubber dat drupt op een stukje karton en daar een mooie huid op vormt. Dergelijke gebeurtenissen archiveert ze in een map met materiaaleigenschappen om later uit te werken. Bescheiden en soms zelfs onooglijke materialen lijken haar voorkeur te hebben. Karton, purschuim, rubber; je verwacht er geen schoonheid van, maar in het werk van Matea Bakula krijgt het dat wel.

Ondanks de kunstmatige materialen hebben haar sculpturen vaak een natuurlijke uitstraling. Door de zachte laag rubber, omdat ze hangen of gevouwen zijn. Of doordat ze een ritme hebben dat een organische groei suggereert, iets dat doet denken aan de jaarringen van een boom, of een rij zwammen op een stam. En af en toe werkt ze ook met natuurlijke materialen, zoals bijenwas of restmateriaal uit een biologische sapfabriek.

Bakula daagt haar materiaal uit, manipuleert het, onderzoekt alle facetten en maakt die tot een bepalend onderdeel van het werk. Door ze te versterken of juist tegen te spreken. Door het een andere sfeer mee te geven. Zo krijgt purschuim in haar handen een luxe uitstraling en wordt glad als marmer. Het opzoeken van de grenzen van het materiaal, geeft het werk een zekere spanning. Die spanning zoekt ze ook op in de verhouding tussen het werk en de toeschouwer; in het formaat en de plaatsing. Hangend aan de muur, net wat boven ooghoogte bijvoorbeeld, ze denkt na over het effect van die positie.

Het werk is zacht en tegelijk krachtig. Purschuimen zuilen liggen gevouwen tegen de wand of leunen vermoeid tegen de muur, als een verveelde bezoeker bij een tentoonstelling. Het zijn kortom geen neutrale objecten. Er zit emotie in. Mede ook door de contrasten in het materiaal: in de combinatie van zacht en hard, ruw en glad, binnen- en buitenkant, open en gesloten. In Wrestles with my spirit animals (2018) bijvoorbeeld zijn het grijze vierkante pilaren die ingesnoerd of gevouwen zijn, waarbij de huid is opengebarsten en een zachte, felblauwe binnenkant zichtbaar wordt. Als een candybar met zachte vulling - of als gloeiende lava onder een harde bovenlaag. Er gaan dingen schuil onder de oppervlakte.

Groter geheel

Inspiratie vindt Bakula zowel in alledaagse dingen als uitzonderlijke situaties. Het varieert van de papiercirkels op een rol toiletpapier tot de manier waarop schimmel zich verspreidt en de transformatie van een stad. Enthousiast laat ze foto’s zien van Sarajevo, haar geboortestad. Een stad die eruit ziet als een collage van bouwstijlen: oud, nieuw, vervallen, klassiek en modern naast communistisch. Deels met zichtbare oorlogsschade. Het geeft de tumultueuze geschiedenis van de stad weer en het altijd voortgaande proces van verandering. De foto’s worden uitgangspunt voor nieuw grafiekproject, waarin ze in lagen met en over de beelden heen wil werken. Zo zoekt ze naar een manier om meer verhalend werk te gaan maken.

Deels zit dat al in het werk. Soms in het materiaal, soms in de vormentaal. In de zuil bijvoorbeeld. ‘Ik vind een pilaar zo’n mooi architectonisch gegeven. Omdat ze al lang bestaan roept het meteen een hele geschiedenis op, ook als het een moderne zuil is. Het lijkt direct een fragment van iets groters.’ Een goed voorbeeld is ook de opdracht voor het Utrechts Archief, waar ze in 2020 een 6,5 meter hoge zuil maakte van papierklei: A letter from a free man. Hierin verwerkte ze papier uit archieven en van affiches, van verschillende instellingen in de stad. Zo komt de functie en het materiaal van het archief - bewaren, behouden en het papier waarop dat gebeurt - terug in het kunstwerk. Sindsdien werkt ze vaker met papierklei. ‘Eigenlijk heb ik een voorkeur voor chemische materialen, maar ik probeer meer duurzaam te werken. Papierklei is heel mooi daarin, het is goedkoop en goed vormbaar. Ik ontdek steeds weer nieuwe dingen in het materiaal.’

 

Met papierklei maakte ze ook een aantal kleinere werken. Halfopen cilindervormen in verschillende kleuren, glad aan de buitenkant, ruw van binnen. En ook deze lijken fragmenten van een groter geheel. Van een proces dat nog niet klaar is. Niet alleen binnen haar doorlopende materiaalonderzoek, maar ook binnen het groter geheel van natuur, cultuur, geschiedenis en chemie, waarin alles met elkaar verbonden is.

Matea Bakula maakte in 2020 A letter from a free man voor Het Utrechts Archief; de kunstcommissie van het K.F. Hein Fonds was daarbij betrokken. Het fonds heeft sinds 2022 ook een op dat werk gebaseerd werk van Bakula in de collectie. Dit interview is geschreven door Marjolein Sponselee in 2022.