Met z'n torentjes, kantelen en gotische vensters vormt de Paardenkathedraal een soort klein Kasteel De Haar in Utrecht-Oost. Gebouwd als manage voor zieke paarden is het tegenwoordig een theater, door het K.F. Hein Fonds Monumenten verhuurd aan het gezelschap Theater Utrecht. Net als andere panden op het Veeartsenijterrein is het onlangs aangewezen als gemeentelijk monument. Om het gebouw breder bruikbaar te maken gaan binnenkort de geblindeerde ramen weer open.

Vanaf 1821 werden in Utrecht dierenartsen opgeleid aan de Rijks Veeartsenijschool, ondergebracht in het landhuis Gildestein aan de Biltstraat. In de loop der jaren ontstond in de 'achtertuin' langs de Biltsche Grift een honderden meters lang lint van onderwijsgebouwen, klinieken en stallen, het Veeartsenijterrein. In 1925 werd de opleiding als faculteit Diergeneeskunde onderdeel van de Utrechtse Universiteit. Behalve de Paardenkathedraal zijn onder andere de Snijzaal, het Anatomiegebouw, de Kliniek voor kleine huisdieren en de hondenstallen bewaard gebleven.

Neogotische manege

Het markante gebouw, dat met de achterzijde aan de Biltsche Grift staat, werd rond 1904 ontworpen door rijksbouwmeester Cornelis Hendrik Peters (1847-1932). De Paardenkathedraal — zoals het in de volksmond ging heten — was een manege waar paarden konden revalideren van een operatie of andere behandeling. Aan de voorzijde heeft het twee kasteelachtige traptorens, terwijl aan de zij- en achterkanten de gotische vensters opvallen. Binnen zijn de gebogen balken van het hoge houten plafondgewelf deels decoratief beschilderd. Ook andere gebouwen die Peters begin twintigste eeuw op het veeartsenijterrein bouwde hebben een neogotische stijl, zoals de tegenovergelegen eenpaardsstallen (nu kleine woningen) en het Chirurgiegebouw (nu appartementen).

In 1988 verhuisden de laatste onderdelen van de faculteit Diergeneeskunde naar de Uithof, maar de Paardenkathedraal was toen al niet meer als manege in gebruik. Tussen 1954 en 1972 was USR Hippeia er gevestigd, een ruitersportvereniging voor studenten, toen nog onderdeel van Veritas. Daarna fungeerde het gebouw als opslagplaats voor universitaire proefschriften.

Na een hoognodige renovatie eind jaren tachtig kreeg het gebouw een sociaal-culturele bestemming. Vanaf 1993 fungeerde het als theater voor toneelgezelschap De Paardenkathedraal. De komst van een theater op het terrein waar de meeste gebouwen waren omgevormd tot woningen, zorgde voor de nodige overlast. Behalve parkeerwachten en fietsenrekken bleek ook een grondige isolatie van het dak nodig om geluidsoverlast te voorkomen. Bij dezelfde renovatie in 1995 werden de ramen van binnenuit dichtgemaakt, de muren zwartgeverfd en voorzieningen aangebracht zoals kleedkamers. De oorspronkelijke ambiance bleef deels behouden, maar het gebouw werd wel erg donker van binnen.

Theater Utrecht

De Utrechtse Spelen — zoals het theatergezelschap inmiddels heette — raakte rond 2012 in zwaar weer door tegenvallende resultaten. Het K.F. Hein Fonds Monumenten heeft toen de Paardenkathedraal aangekocht en sindsdien huurt het gezelschap het theater. In 2015 werd de naam veranderd in Theater Utrecht als symbool van de nieuwe koers onder artistiek leider Thibaud Delpeut en zakelijk directeur Jacques van Veen.

Nu het gezelschap weer goed draait is Van Veen bezig met verbeteringen in het gebouw. Vooraan, oftewel achter de tribune, is een foyer-achtig gedeelte in de maak. De muren zijn hier al witgeverfd en onder de tribune komt een professionele bar en een garderobe, voorzieningen die nu nog ontbreken. Een ander plan is om de geblindeerde ramen weer open te maken, zodat er daglicht kan toetreden en het gebouw eventueel ook overdag verhuurd kan worden. Momenteel wordt onderzocht hoe dit het beste kan, bijvoorbeeld met geluidsisolerend driedubbel glas en verduisterend materiaal dat open en dicht kan.

Jacques van Veen heeft een 'proefraam' open laten maken, met tijdelijke luiken, en het resultaat is veelbelovend. Aan de buitenzijde van het gebouw zal niets veranderen, want het is sinds kort een gemeentelijk monument. Dat vormt voor Van Veen een extra aanleiding om het gebouw ook aan de binnenzijde z'n oude kathedraal-achtige allure terug te geven, waarvoor hij overigens nog financiering moet vinden. Ook wil Van Veen er meer voorstellingen gaan programmeren, zo'n 100 per jaar, ook van andere toneelgezelschappen.

In 2018 bezocht presentator Tjerk Ridder de Paardenkathedraal voor de documentaire die RTV-Utrecht over het K.F. Hein Fonds maakte. Hieronder is het gedeelte over de Paardenkathedraal te zien.

In 2021 deed De Fabryck bouwhistorisch onderzoek naar de Paardenkathedraal. Lees het bouwhistorisch rapport hier.